ÜRÜNLER

Bugün elmadan sonra dünyada en çok tüketilen meyve olan portakal, Türkiye’de en çok Akdeniz Bölgesinde Antalya ve Mersin’de yetiştirilmektedir. Türkiye dünya portakal üretiminin %3.7 sini karşılayarak üretimde 7. Sırayı alırken ihracatta 4. Sırayı almıştı. Portakallar turunçgil üretiminin %50’sini oluşturur. Dış kabuk rengi turuncu ve şekli yuvarlak olan portakal besin değeri yönünden zengin ve sevilen bir meyvedir. -2 derecenin altında soğuktan etkilenen portakalda zararın şiddeti don olayının süresine bağlıdır.

Ilıman iklime sahip bütün memleketlerde kültür şekilleri yetiştirilen, yaprak dökmeyen, uçucu yağ taşıyan bu küçük ağaçların meyveleri ülkemizde çok sevilir. Ege, Akdeniz ve Doğu Karadeniz Bölgelerinde bol miktarda üretilmektedir. Narenciye üretimimizin yaklaşık %25’ini teşkil eder. Tatlı, kokulu, lezzetli, vitamince zengin bir meyvedir. Ticari olarak yetiştiriciliği yapılan turunçgil türleri içerisinde düşük sıcaklıklara en dayanıklısı buna karşılık meyveleri düşük sıcaklıklara en hassas olanıdır. Mandalina çeşitlerinin olgunluk dönemleri aylara yayılmış durumdadır. Meyve kabuk renkleri açık sarıdan koyu kırmızıya kadar çeşitlilik ihtiva eder. Mandalina en çok sevilen narenciye türlerindendir.

Greyfurt (Citrus Paradisi), sedef otugiller (Rutaceae) familyasından bugün birçok çeşit ve kültür formları yetiştirilen, yaprak dökmeyen meyve türüdür. Meyvelerinden gıda olarak istifade edilir. C vitamini bakımından zengindir. Meyve kabuklarından marmelat yapılır. Hazmı kolaylaştıran ve kabızlığı önleyen greyfurt, mikropları öldürme özelliği ile faydalı bir besindir.

Limon Akdeniz havzası ve Ortadoğu’da oluşmuş bir türdür. İklim koşulları iyi oldukça limonlarda çiçeklenme ve meyve verme eğilimi yıl boyunca sürer. Buna yediverenlik özelliği denir. Bölgemizde limon genellikle Nisan ayında çiçek açar. Çeşit özelliğine göre değişmekle birlikte olgunlaşma periyodu ekim ocak ayları arasında dağılım göstermektedir. Limon çeşitleri ekşi limon, tatlı limon ve farklı grup (limon benzeri olmak üzere) 3 grupta incelenir. Ticari anlamda yetiştirilen limon çeşitleri ekşi grubun çeşitleridir.

Nar çok yıllık, çalı formunda, çok kuvvetli bir kök sistemine sahip, çok gövdeli, çok sık dallı, erkek-dişi ve erdişi çiçekler bulunan, meyvesi iri, küresel, üstten hafif basık olan bir ılıman iklim bitkisidir. C vitamini açısından zengin olan nar, yapısında B1, B2 vitaminleri ile kalsiyum ve fosfor minerallerini de barındırır. Haziran ve Temmuz aylarında çiçek açar ve 5 – 25 Ekim arası hasat edilir.

Kayısı (Prunus Armeniaca), 2-10 m yüksekliğinde, dikensi ve tüysüz bir ağaçtır. Yapraklar uzunca ve mızraksı, kenarları dişli, ucu sivri veya küttür. Çiçekler beyaz veya pembe renkli olup, yapraklardan daha önce meydana gelirler. Meyvelerin üzeri tüylü olup, sarımsı-turuncu renkte eriksidir. Üretim miktarı ve ticareti; ülkemiz yaklaşık 500.000 tonluk üretim miktarı ile dünya kayısı üretiminde % 20‘lik payla ilk sırada yer alırken ülkemizi İran, İtalya, Pakistan ve İspanya izlemektedir. Dünya taze kayısı ihracatında Fransa, İspanya, İtalya, Yunanistan ve ABD ilk sıralarda yer almaktadır. Dünya kuru kayısı üretiminde ülkemizin payı %70’ler düzeyindedir. Taze kayısı ihracatının arttırılması için dış pazarın talep ettiği sofralık çeşitlerin standartlara uygun olarak yetiştirilmesi gerekmektedir. Özellikle ülkemizin iklim avantajlarını kullanarak Akdeniz ve Ege bölgeleri sahil bantlarında ihracata yönelik sofralık erkenci kayısı üretimini artırmasında yarar vardır.

Türkiye tarımında ekonomik önemi oldukça fazla olan bir üründür. 39.7 milyon ton olan dünya üretiminin yaklaşık % 10’u 3.9 milyon ton ile dünyada Çin’den sonra en fazla karpuz üretimi ülkemizde yapılmaktadır. Adana ili Türkiye karpuz üretiminin tek başına % 20’sini sağlamaktadır. Bölgemizde karpuz yetiştirme şekli genellikle erkenciliğe yöneliktir. Karpuzun şeker içeriği % 8-14 arasındadır.

Türkiye’de yıllık 1.8 milyon ton kavun üretimi yapılmaktadır. Kişi başı kavun tüketimi 22 kg civarındadır. Karpuz üretiminde olduğu gibi kavun üretiminin de en fazla yapıldığı il Adana’dır. 2018 yılında kavun üretiminin yaklaşık %12’si bu ilimizden gerçekleştirilmiştir. Kavun üretiminin önemli olduğu diğer iller olarak Konya, Denizli, Antalya, Ankara ve Manisa sayılabilir.

İncir (Ficus carica), özellikle Akdeniz ikliminde yetişen çok eski bir kültür bitkisidir ve hem taze hem de kurutulmuş haliyle tüketilir. Lif, doğal şeker, potasyum, kalsiyum ve magnezyum açısından zengin olduğu için sindirimi kolaylaştırır, bağışıklığı destekler ve kalp-damar sağlığına katkıda bulunur. Türkiye, dünya incir üretiminde önde gelen ülkelerden biridir; Aydın, İzmir, Bursa, Mersin ve Hatay başta olmak üzere Ege ve Akdeniz bölgeleri önemli üretim merkezleridir. Özellikle Aydın’da yetiştirilen Sarı Lop çeşidi, kurutulmuş incir ihracatında büyük paya sahiptir, Bursa Siyahı ise taze tüketimde ve ihracatta öne çıkar. İncir, sadece besin değeriyle değil, kültürel ve tarihî anlamıyla da önemli bir yere sahiptir; Anadolu’da bereketin sembolü sayılmış, aynı zamanda kutsal kitaplarda da adı geçen özel bir meyve olmuştur.

Üzüm (Vitis vinifera), dünya genelinde en eski tarım ürünlerinden biri olup hem taze meyve olarak hem de işlenmiş gıdalarda yaygın şekilde kullanılır. İçeriğinde bolca doğal şeker, lif, C ve K vitamini ile potasyum, demir ve manganez gibi mineraller bulunur. Bu sayede enerji verici özelliği yüksek, sindirim dostu ve antioksidan açısından zengin bir meyvedir. Özellikle çekirdeğinde bulunan polifenoller kalp-damar sağlığını koruyucu etki gösterir. Türkiye, üzüm üretiminde dünyanın önde gelen ülkeleri arasında yer alır ve farklı iklim koşullarına uyumlu çeşitleri sayesinde her bölgede yetiştirilebilir. Ege Bölgesi başta olmak üzere Manisa, Denizli ve İzmir sofralık ve kuru üzüm üretiminde öne çıkar; Manisa’da yetiştirilen Sultaniye üzümü, Türkiye’nin en önemli kuru üzüm ihracat ürünüdür. Doğu Anadolu’da Erzincan’ın Cimin üzümü, Güneydoğu’da Gaziantep ve Diyarbakır üzümleri ise sofralık çeşitleriyle bilinir. Üzüm, şarap yapımından pekmez, pestil ve sirkeye kadar birçok ürünün hammaddesidir. Ayrıca Anadolu kültüründe bağcılık ve üzüm, bereketin ve geçim kaynağının simgesi olarak tarih boyunca önemli bir yere sahip olmuştur.

Ülkemizde en çok yetiştirilen üç adet ayva çeşidi bulunmaktadır. Bunlar; Eşme, Limon ve Ekmek ayvası çeşitleridir. Eşme ayvası Marmara Bölgesi'ne has bir ayva türüdür. Sulu ve mayhoş olan lezzeti ile ülkemizde en çok rastlanılan ayva çeşidinden biridir. Ekmek ayvası ise, yine oldukça yaygın bir şekilde yetiştirilen ve diğer ayva türleri ile birçok ortak özelliği bulunan bir çeşittir. Limon ayvası ise, son yıllarda popülerlik kazanan ve yaygın bir şekilde yetiştirilen ayva çeşitlerinden biridir. Tadının mayhoş olmasından dolayı bu isimle anılmaktadır. İhracat için en çok talep gören ve en uzun saklama koşullarına sahip olan cins Eşme cinsi ayvadır.

Şeftali (Prunus persica), anavatanı Çin olan ve günümüzde Türkiye dâhil pek çok ülkede yetiştirilen, yaz aylarının sevilen meyvelerinden biridir. Sulu ve aromatik yapısıyla hem taze olarak tüketilir hem de reçel, marmelat, meyve suyu ve konservelerde değerlendirilir. C vitamini, A vitamini, potasyum ve lif açısından zengin olduğu için bağışıklık sistemini güçlendirir, cilt sağlığını destekler ve sindirim sistemine fayda sağlar. Türkiye, dünya şeftali üretiminde de önemli bir yere sahiptir; özellikle Bursa, İzmir, Çanakkale, Mersin, Adana ve Malatya öne çıkan üretim bölgeleridir. Bursa şeftalisi, hem lezzeti hem de aromasıyla ün kazanmış ve ihracatta öne çıkan çeşitlerden biri olmuştur. Şeftali, Anadolu mutfağında yaz mevsimini simgeleyen meyvelerden biri olarak görülürken, farklı çeşitleriyle sofralara renk ve lezzet katmaya devam etmektedir.

Türkiye %25.9 üretim alanıyla dünyadaki en büyük kiraz üreticisi ülkedir. İhracat sıralamasına gelindiğinde ise Şili, Hong Kong ve Amerika’dan sonra 4. sırada yer almaktadır. Bilinen en ünlü Türk kirazı 0900 ziraattır. Brix oranı erkenci cinslerde 12 olarak başlayan Türk kirazının en olgun aşamasında şeker oranının 20’lere kadar çıktığı bilinmektedir. Türkiye’de erkenciden geççiye birçok farklı şehirde yetiştirilen kirazın en yaygın olduğu iller İzmir, Konya, Manisa ve Isparta’dır. Türkiye’de kiraz alanlarının bölgelere dağılımı incelendiğinde Ege Bölgesi birinci ve sonrasında İç Anadolu ve Marmara Bölgesi gelmektedir. Kiraz meyveleri çeşide özgü renk, tat, aroma ve iriliğe ulaştıklarında hasat olgunluğuna ulaşmış olurlar. Bu şekilde verim, erken hasada göre %35-40 oranında artmaktadır. Türkiye’de üretilen kirazlar çeşide ve bahçelerin bulunduğu yüksekliğe bağlı olarak Mayıs, Haziran ve Temmuz aylarında olgunlaşmaktadır. Ülkemizde yetiştirilen kirazın olgunlaşma süreci birçok Avrupa ülkesine göre çok daha erken olabildiği gibi, farklı bölgelerde Ağustos ayına kadar uzamaktadır.

Elma (Malus domestica), dünyanın en çok yetiştirilen ve tüketilen meyvelerinden biridir. Serin iklimleri seven bu meyve, içerdiği C vitamini, potasyum, lif ve antioksidanlarla sağlığa pek çok fayda sağlar. Düzenli tüketildiğinde sindirim sistemini destekler, bağışıklığı güçlendirir ve kalp-damar sağlığı üzerinde olumlu etkiler gösterir. Türkiye, elma üretiminde dünyada ilk sıralarda yer alır; Isparta, Karaman, Niğde, Kayseri ve Amasya en önemli üretim merkezlerindendir. Özellikle Amasya elması aroması, ince kabuğu ve kendine has kokusuyla ünlüdür. Ayrıca Starking, Golden Delicious, Granny Smith gibi farklı çeşitler Türkiye’nin birçok bölgesinde yetiştirilir. Elma, hem taze olarak tüketilir hem de sirke, meyve suyu, marmelat, kurutulmuş ürünler ve tatlılarda geniş kullanım alanına sahiptir. Kültürel açıdan da elma, Anadolu’da bereketin ve sağlığın simgesi olmuş; atasözlerine, masallara ve halk inanışlarına konu edilmiştir.

Dünyada üretilen 24.000.000 ton biberin yaklaşık %25’i Çin’de, %12’si Türkiye’de, %9’u Nijerya’da üretilmektedir. Türkiye’de yılda üretilen 2.700.000 ton biberin %60’ını Sivribiber, %28’ini Dolmalık biber, %4’ünü Çarliston biber, %8’ini Kaypa ve diğerleri olarak sınıflandırılmaktadır. Üretilen 2.700.000 ton biberin en büyük kısmı Demre’de üretilmekte olup, Demre Bölgesini sırasıyla Mavi Kent ve Tarsus- Mersin Bölgesi takip etmektedir.

Patates (Solanum tuberosum), Güney Amerika kökenli olup günümüzde dünyanın en çok yetiştirilen tarım ürünlerinden biridir. Nişasta bakımından zengin bir kök yumru bitkisidir ve önemli bir enerji kaynağı olarak kabul edilir. İçeriğinde C vitamini, potasyum, B6 vitamini ve lif bulunur; kızartma, haşlama, fırınlama veya püre gibi pek çok farklı şekilde tüketilebilir. Türkiye’de patates üretimi oldukça yaygındır; özellikle Niğde, Nevşehir, Afyonkarahisar, Konya ve Sivas öne çıkan üretim merkezleridir. Kapadokya bölgesi, hem üretim miktarı hem de depolama imkânları sayesinde ülkenin en önemli patates merkezlerinden biridir. Patates, mutfaklarda temel besinlerden biri olmasının yanı sıra nişasta ve alkol sanayisinde de kullanılır. Ayrıca uzun süre saklanabilmesi ve doyuruculuğu sayesinde tarih boyunca kıtlık dönemlerinde insanlığın en önemli kurtarıcı besinlerinden biri olmuştur.

Pırasa ülkemizde kışlık sebze olarak kullanılan ve bütün bölgelerimizde üretilip tüketilen bir sebzedir. Özellikle kara ikliminin hüküm sürdüğü bölgelerimizde kışlık sebze tüketiminin çok önemli bir bölümünü oluşturur. Pırasalar yazlık ve kışlık olmak üzere iki ana form halinde bulunurlar. Yazlık pırasalar açık yeşil renkli, daha yumuşak dokulu daha kısa ömürlü ve soğuklara karşı hassastır. Bunlarda yaprak ayası daha kısa ve dik duruşludur. Yazlık çeşitlerde aks kışlık çeşitlere göre 2-3 kat daha uzundur. İhracata uygun cins kışlık pırasa olup ülkemizde en çok Mersin’in Tarsus ve İzmir’in Torba ilçelerinde yetişir.

2017 yılı FAO verilerine göre dünya sıralamasında üretimde Türkiye 7. sırada, ekim alanında 12. sıradadır. Dünya kuru soğan verimi 2016 yılı FAO verilerine göre 18,81 ton/ha’dır. Türkiye’de kuru soğan verimi ise 2017 yılı TÜİK verilerine göre 36,9 ton/ha olup, dünya ortalamasının üstündedir. Ankara 523 bin ton kuru soğan üretimi ile ekim alanında olduğu gibi üretimde de ilk sırada yer almaktadır. Ankara’yı sırasıyla 272 bin ton üretimle Amasya, 198 bin ton üretimle Hatay ve sırasıyla Eskişehir, Adana izlemektedir. Türkiye’deki üretiminin %68,6’u karşılamaktadır.

Domates (Solanum lycopersicum), Güney Amerika kökenli olup günümüzde dünya mutfaklarının vazgeçilmez sebze-meyvelerinden biridir. Botanik olarak meyve sınıfında yer alsa da mutfakta sebze olarak değerlendirilir. İçeriğinde bol miktarda C vitamini, potasyum, folik asit ve özellikle güçlü bir antioksidan olan likopen bulunur. Bu özellikleriyle bağışıklık sistemini destekler, kalp-damar sağlığına katkıda bulunur ve bazı kanser türlerine karşı koruyucu etkiler gösterir. Türkiye, domates üretiminde dünyada ilk sıralarda yer alır; özellikle Antalya, İzmir, Bursa, Manisa, Mersin ve Adana en önemli üretim bölgelerindendir. Seracılık faaliyetlerinin yoğun olduğu Akdeniz kıyıları, dört mevsim domates üretimiyle öne çıkar.

Kabakgiller familyasından olup bir senelik ve sarılıcı karakterde bir kültür sebzesidir. Toprak nemini çok sevdiğinden kökleri oldukça yüzeysel ve çoğunlukla ilk 20-25 cm derinlikte gelişir. Seralarda askıya alınarak yetiştirildiğinden daha iyi ışıklanmayı sağlamak için budama yapılır. Bu yüzden askıya alınarak yetiştirilen hıyar bitki boyu 2 metreyi bulmaktadır. Özellikle seralarda turfanda olarak yetiştirilen salatalık iç piyasalarda yüksek fiyata satılmaktadır. İhracata en çok giden cins ise dikenli ve Langa cinsi salatalıktır. Ülkemizde en çok örtü altı salatalık yetiştiriciliği yapan ilimiz Antalya’dır. Özellikle Gazipaşa ve Kumluca ilçeleri toplam üretimin %95’ini karşılamaktadır.

Türkiye dünya yaş ve kuru kayısı üretiminde 1. sırada yer almaktadır. Özellikle kuru kayısı üretiminde dünyada ki toplam üretimin %68’sini tek başına karşılamaktadır. Ülkemizde kayısı başta Malatya olmak üzere Elazığ, Erzincan, Iğdır gibi birçok bölgede üretilmektedir. Üretilen kayısının önemli bir bölümü kurutulduktan sonra ihraç edilmekte geri kalanı büyük oranda sofralık olarak bir kısmı da sanayi üretiminde kullanılmaktadır. Türkiyenin en önemli kayısı üretim merkezi olan Malatya kuru kayısıda da ihracat 1.sidir. Ülkemiz %74’lük pay ile kuru kayısı ihracatında dünya 1.sidir.

Kuru dut, taze dutun kurutulmasıyla elde edilen, Anadolu’da yüzyıllardır tüketilen doğal ve besleyici bir gıdadır. Dut; C vitamini, kalsiyum, demir, potasyum ve lif açısından zengindir, kurutulduğunda besin değerleri daha da yoğunlaşır. Özellikle enerji verici özelliğiyle bilinir, bağışıklık sistemini güçlendirir, kansızlığa iyi gelir ve sindirim sistemini destekler. Türkiye’de Malatya, Elazığ, Erzincan, Erzurum ve Tokat başta olmak üzere birçok bölgede dut yetiştirilir ve yazın toplanan meyveler geleneksel yöntemlerle güneşte kurutularak kış aylarında tüketilmek üzere saklanır.

Dünya incir üretimi 2017 yılında 1.15 milyon ton olmuştur. Türkiye dünya incir üretiminde %26’lık pay ile ilk sırada yer almaktadır. İncir ülkemizin başta Ege ve Akdeniz Bölgeleri olmak üzere birçok yöresinde yetişen bir üründür. Aydın en önemli üretim bölgesi olup, ülkemizde üretilen incirlerin büyük bölümü kurutularak değerlendirilmektedir. Üretimin yaklaşık %60’ını Aydın %15’ini ize İzmir Bölgesi karşılamaktadır. Türkiye'nin üretiminde ve ihracatında lider olduğu kuru incirde son yıllarda dış talebin yükselmesiyle meyve veren ağaç sayısı da hızla artarak yaklaşık 7,5 milyona ulaştı. Kuru incir üretimi 2019/2020 sezonunda 90.000 ton üretim ile rekor kırmıştır.

Dünyada ki çekirdeksiz üzüm ihracatının %40-45’ini gerçekleştiren Türkiye, dünyada ki en büyük çekirdeksiz kuru üzüm üreticisi ve ihtracatçısı konumundadır. Ülkemizde üretilen üzümün yaklaşık 2/3 çekirdekli 1/3’ü çekirdeksiz üzümden oluşmaktadır. Ülkemizde çekirdeksiz kuru üzüm üretimi Ege Bölgesinde özellikle Manisa, Turgutlu, Salihli, Kemalpaşa ve Çivril’de yoğunlaşmıştır.